İnsan Yaşamı 11 Dolardan Ucuz Mu? - Faydacılığa Bir Eleştiri

Patlayan Benzin Deposu

1970’ler boyunca Ford Pinto Amerika Birleşik Devletleri’nde en çok satan küçük arabalardan biriydi. Ne yazık ki bu arabanın benzin deposu bir araba arkadan çarptığında patlamaya eğilimliydi. Kaza sonucu insanların Pinto marka arabaları alev aldığında beş yüzden fazla insan öldü ve pek çoğu da önemli yanık yaralanmalarından acı çekti. Kaza kurbanlarından biri, Ford Motor Şirketini dava ettiğinde Ford mühendislerinin benzin deposundan kaynaklanan bu tehlikenin farkında oldukları ortaya çıktı. Şirket yöneticileri bir fayda-maliyet analizi yaptırmışlardı ve bu sorunu gidermenin sağlayacağı faydanın (hayat kurtarmak ve yaralanmaları engellemek dahil) her arabanın benzin deposunu daha güvenli hale getirecek olan 11 dolarlık bir cihazı taktırma maliyetinden daha düşük olduğunu ve buna değmeyeceği kararına varmışlardır.
Ford daha güvenli benzin deposundan elde edilecek faydaları hesaplamak için herhangi bir değişiklik yapılmazsa 180 ölüm ve 180 yanık yaralanması olabileceğini hesapladı. Daha sonra kazada ölen her kişi için 200.000 dolar ve her yaralanma için 67.000 dolar parasal bir karşılık belirledi. Bu hesaplamaya kazada alev alacak Pintoların sayısını ve değerini ekledi. Ford daha güvenli benzin deposunun sağlayacağı toplam faydanın 49,5 milyon dolar olabileceği sonucuna ulaştı. Fakat 12,5 milyon araca 11 dolarlık cihazı eklemenin maliyeti 137,5 milyon dolar olabilirdi. Böylece Ford benzin deposunu tamir etmenin maliyetinin daha güvenli bir arabanın sağlayacağı faydadan daha çok olduğuna ve bu değişikliğin yapılmasına değmeyeceğine karar verdi.

Adalet, Michael J. Sandel 

Sandel’in aktardığı anekdot bize söylüyor ki; genelde faydacıların özelde ise Ford Motor Şirketi’nin gözünde bir insan hayatının değeri 11 dolardan daha az. Olayda bahsedilen 200.000 dolarlık tazminat deyim yerindeyse insanın ölüsüne biçilen değerdir. İnsani değerlere sahip bir bireyin insan cesedi üzerinden kâr elde etmeye çalışması mümkün değildir. Fakat burada, şirketin kârına karşılık insanın yaşamı tartışıldığında, büyük şirketlerin kâr elde etmesi küçük insanların yaşamından çok daha kıymetli oluyor.

Geçmişte tartıştığımız faydacılığın insan v. insan boyutu şu anda geldiğimiz insan v. para boyutuna göre pek masum görünüyor (!)

Yard. Doç. Dr. Barış Bahçeci: Fayda-maliyet analizi üzerine: İnsan Yaşamı 11 Dolardan Ucuz Mu? - Faydacılığa Bir Eleştiri  Acı bir biçimde Türkiye'de 49 kişinin ölümüyle sonuçlanan kazayı hatırlattı. Mercedes marka otobüsün yakıt tankındaki üretim hatası gerekçesiyle şirket yöneticileri hakkında yakalama kararı çıkaran hakim, Hürriyet gazetesinde manşetten girilen haberle Türkiye'ye yatırım yapan yabancı sermayeye düşmanlık ve vatan hainliği ile itham edilmişti.